Ένας Αστακός Υποταγής

Από τις 22/10 παίζεται στους κινηματογράφους μια ταινία ελληνοαγγλικής συμπαραγωγής, Ο Αστακός / The Lobster. Αν δεν την έχετε δει, την προτείνω ανεπιφύλακτα, αλλά  μη συνεχίσετε γιατί περιέχει spoilers!

Η ταινία είναι άκρως αλληγορική και ένοιωσα να αποκαλύπτει μια βαθιά πληγή της κοινωνίας στο θέμα των ρομαντικών σχέσεων. Η, καλύτερα, η ταινία αυτή σηκώνει το κάλυμμα για να επιβεβαιώσει πως αυτές οι ,πλέον, απωθητικές και διαστροφικές σχέσεις είναι η μετεξέλιξη των ρομαντικών  . Χωρίς να μένει μόνο σε αυτό δίνει και δύο αίτια της αλλαγής αυτής στα δύο μέρη της ταινίας. Τη βρήκα καταπληκτική στην αναγνώριση αυτών των αιτιών. 

Ξεκινά με τον πρωταγωνιστή  να μένει μόνος του μετά από μια μακροχρόνια σχέση. Αμέσως προσκομίζεται σε ένα ξενοδοχείο στο οποίο πρέπει μέχρι το πέρας κάποιων ημερών να έχει βρει σύντροφο. Αν αποτύχει σε αυτό θα μεταμορφωθεί σε ζώο και θα εκδιωχθεί. Η προσπάθειά του αυτή αποτελεί το πρώτο κομμάτι της ταινίας.

Παρατηρεί κανείς από την πρώτη στιγμή  πως ο πρωταγωνιστής δεν είναι μόνος του. Περνά από σειρά ερωτήσεων, μεταφέρεται από άλλους στο ξενοδοχείο, άλλοι του υπαγορεύουν τι πρέπει να κάνει προκειμένου άλλοι να μη τον μεταμορφώσουν σε ζώο και, τελικά, τον διώξουν. Βρίσκεται σε μια συνεχή απολογία για την κατάστασή του. Δεν είναι κύριος των αποφάσεών του και μάλιστα αποφάσεων πολύ προσωπικών όπως αυτή της επιλογής συντρόφου.  Βρίσκεται σε μια αναζήτηση για σύντροφο. Μια αναζήτηση που θα επιτελούσε από μόνος του αλλά τώρα έχει επιβληθεί σε αυτόν, με ένα χρονικό περιθώριο καθώς και έναν αδιάκοπο φόβο αποτυχίας. Βρήκα πολύ έξυπνο τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει πως τα κριτήρια επιλογής που θέτει η κοινωνία δε φτάνουν ποτέ σε κάποιο βάθος. Κινητήρια δύναμη πρέπει να είναι η σεξουαλική επιθυμία (βλ.: περιστατικό με την καμαριέρα) ενώ κριτήριο έγκρισης από την κοινωνία αποτελεί αποκλειστικά η φαινομενική ομοιότητα. Αυτό δυσκολεύει τα πράγματα, αφού στο ξενοδοχείο όλοι είναι διαφορετικοί μεταξύ τους άρα και κανένας δεν "ταιριάζει" με κανένα άρα πρέπει να προσποιηθούν ώστε να καταλήξουν σε σχέση. Μια απίθανη αλληγορία του πως μπαίνει η ανειλικρίνεια στις σχέσεις και γίνεται, μάλιστα, κανόνας. Ο πρωταγωνιστής δεν βρίσκει ταίρι και, καθώς οι μέρες περνούν, αναγκάζεται και αυτός να προσποιηθεί πως ταιριάζει ώστε να είναι αποδεκτός από τους άλλους. Και αυτό είναι το τεράστιο πρόβλημα που εκθέτει το πρώτο μέρος. Τα πάντα γίνονται για τους άλλους και την αποδοχή τους. Πριν βιαστούμε να πούμε τι θύμα της κοινωνίας που είναι, ας το ξαναδούμε. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για ένα άτομο που δεν ικανοποιεί τις δικές του επιθυμίες για μια σχέση. αλλά που ενστερνίζεται αυτές της κοινωνίας γιατί θέλει να ικανοποιήσει μια ποιο ισχυρή επιθυμία του: Η κοινωνία να τον αποδεχτεί. Δεν εξυπηρετεί τις απαιτήσεις της κοινωνίας αλλά την απαίτηση του εγωισμού του να είναι αρεστός, αποδεκτός, με μια εικόνα προς τους άλλους που θα φέρει την επιδοκιμασία τους. Επιλέγει σύντροφο και προτιμά να προσποιείται καθημερινά πως ταιριάζει παρά να αποκαλυφθεί στον οποιοδήποτε πως δεν μπορεί να ταιριάξει.
Εδώ η κοινωνία τον εξουσιάζει.

Στο δεύτερο μέρος δεν αντέχει άλλο. Χωρίζουν. Πλέον απογοητευμένος από την κοινωνία δεν τον νοιάζει η εικόνα του και η αποδοχή του. Αλλάζει ρούχα, είναι βρόμικος, ζει σαν άγριος και παράνομος. Σε μια υποκουλτούρα μακριά από την νόρμα. Ακούει και χορεύει στη μουσική που του αρέσει και μόνο, μόνος του. Ελεύθερος από τις απαιτήσεις της κοινωνίας. Δεν τον ενδιαφέρουν οι σχέσεις, ρομαντικές και μη. Κάνει μόνο πράγματα που εξυπηρετούν τον ίδιο. Σε αυτό το μέρος ο εγωισμός είναι στο ζενίθ. Η ατομικότητα υπερυψώνεται. Ζει και υπάρχει για την επόμενή του ανάγκη αδιαφορώντας για το πρόβλημα του άλλου(βλ.: περιστατικό με την παγίδα στο δάσος).
Εδώ το εγώ του τον εξουσιάζει

Όμως... Η σχέση μπαίνει στη ζωή του. Και; Και εξακολουθεί να ζει για τον εαυτό του. Αυτό είναι από τα ποιο τραγικά σημεία της ταινίας για μένα. Μια σχέση από δύο άτομα μόνα. Τα παρατάει και αλληγορικά σκάβει τον δικό του τάφο, ρίχνει ακόμα και το χώμα επάνω του! Γιατί;

Γιατί στον κόσμο που όλοι είναι "ελεύθεροι" να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες,
δεν βρέθηκε κανείς να ρίξει χώμα στον τάφο σου όταν εσύ δεν μπόρεσες να το κάνεις.

Μέσα σε όλη αυτή την απογοήτευση, έχοντάς τους από τη μία να υποτάσσονται στην κοινωνία και από την άλλη στον εγωισμό τους, υπάρχουν μερικές οάσεις ελευθερίας μέσα στην ταινία. Σε κάποια στιγμή ο ένας προσφέρεται να φέρει φαγητό στον άλλο. Σε ένα άλλο προσφέρεται να τρίψει τη πλάτη του στα σημεία που εκείνος δεν φτάνει. Και τα δύο απαγορευμένα αλλά και οι δύο είπαν δε με νοιάζει τι λένε οι άλλοι, θα κάνω αυτό που βγαίνει από την καρδιά μου και αυτό είναι να σε φροντίσω. Εκεί σταματάς και λες ΝΑΙ! Εδώ υπάρχει κάτι αληθινό. Υπάρχει κάτι σημαντικό που πρέπει να διασωθεί, να διαφυλαχθεί και πάνω σε αυτό να συνεχίσουν μαζί χωρίς να ακούσουν κανένα! Είναι τα σημεία που ο θεατής καταλάβαινε πως εδώ υπάρχει πραγματική αγάπη. Η αγάπη αυτή όμως ήταν απαγορευμένη υπό το καθεστώς και τον δύο περιπτώσεων. Και αυτό γιατί δεν συμβαδίζει με την αρχή της υποταγής στο εγώ:
Είτε πρέπει να είσαι υποταγμένος και να ικανοποιείς την κοινωνία, δηλαδή την δική σου εικόνα σε αυτή,  είτε να υποταχθείς ολοκληρωτικά στο εγώ σου και να ικανοποιείς τις προσωπικές σου και μόνο ανάγκες.
Γιατί να τρίψεις την πλάτη κάποιου; Γιατί να προσφέρεις φαγητό; Γιατί να φτιάξεις μια γλώσσα για να σε καταλαβαίνει μόνο αυτός; Γιατί να υποταχθείς και να υπηρετήσεις κάποιον άλλο; Τι υπάρχει σε αυτό που μπορεί να σου το προσφέρει; 

Και όμως, αυτός ο σκηνοθέτης, όπως και πολλοί άλλοι, για να παρουσιάσουν την αληθινή αγάπη βάζουν τους χαρακτήρες τους να προσφέρουν, να φροντίζουν, να υπηρετούν ο ένας τον άλλο. Δεν είναι κινηματογραφική παραξενιά ή συνήθεια. Με αυτόν μόνο τον τρόπο γίνεται αντιληπτό από το κοινό.

Μπορεί να θέλουμε να πιστέψουμε πως είμαστε προοδευτικοί και πρέπει να αποτινάξουμε οτιδήποτε οπισθοδρομικό από πάνω μας. Οι λέξεις όπως υποταγή, υπηρεσία, θυσία να αποτελούν κόκκινο πανί για τη λογική μας. Η αλήθεια ( ή τουλάχιστον έτσι όπως εγώ την βλέπω) είναι πως είμαστε πάντα υπηρέτες είτε το θέλουμε είτε όχι. Ο σκοπός των πράξεών μας είναι αυτό στο οποίο υποτασσόμαστε. Αυτό για το οποίο ενεργούμε, για το οποίο ξυπνάμε το πρωί, ο σκοπός που μας δίνει δύναμη να σηκωθούμε. Δεν είναι τυχαίο όταν ρωτούμε για κάποιον " Τι σκοπούς εξυπηρετεί;". Μπορεί αυτό, για παράδειγμα, να είναι το χρήμα και να κάνεις τα πάντα για την απόκτηση και την αύξησή του. Κυρίαρχο επάνω σε όλα είναι όμως το εγώ και η ικανοποίησή του. Έτσι, είτε μέσα είτε έξω από μία σχέση, πόσο μάλλον όταν βρίσκεσαι κοντά στην απόφαση επιλογής συντρόφου, ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυτό το ζήτημα. Τι θέλω από αυτή; Νοιώθω πως έχω ανάγκες όπως η σεξουαλική επιθυμία ή η οικονομική σταθερότητα και θέτω αυτά σαν κίνητρα αλλά και κριτήρια επιλογής; Ή βλέπω στον άνθρωπο που στέκεται δίπλα μου το σώμα μου και τον φροντίζω όπως τον εαυτό μου. Αναγνωρίζω πως ο μόνος τρόπος να έχω μια υγιή σχέση, είτε ρομαντική είτε όχι, είναι μέσω της αλληλο-υποταγής και της φροντίδας του ενός από τον άλλο;

Πάμε τώρα σε κάτι διαφορετικό.

Ένα από τα ‘κακά’ εδάφια της Βίβλου, αμφιλεγόμενο, που φαίνεται επιχείρημα ενάντια στον Χριστιανισμό για πλήθος ανθρώπων, είναι αυτό στην επιστολή προς Εφεσίους 5: 21-33:

21 Να υποτάσσεστε ο ένας στον άλλο με φόβο Χριστού. 22 Οι γυναίκες να υποτάσσονται στους άντρες τους όπως στον Κύριο…. 24 Όπως όμως η εκκλησία υποτάσσεται στο Χριστό, έτσι και οι γυναίκες πρέπει σε όλα να υποτάσσονται στους άντρες τους 25 Οι άντρες να αγαπάτε τις γυναίκες σας, όπως ο Χριστός αγάπησε την εκκλησία και πρόσφερε τη ζωή του γι’ αυτήν ... 28 Το ίδιο και οι άντρες οφείλουν να αγαπούν τις γυναίκες τους, όπως αγαπούν το δικό τους το σώμα. Όποιος αγαπάει τη γυναίκα του αγαπάει τον εαυτό του. 29 Κανείς ποτέ δε μίσησε το ίδιο του το σώμα, αλλά αντίθετα το τρέφει και το φροντίζει … 33 Αλλά κι εσείς, ο καθένας ν’ αγαπάει τη γυναίκα του όπως αγαπάει τον εαυτό του, και η γυναίκα να σέβεται τον άντρα της.

Αυτές οι γραμμές έχουν γίνει η αιτία για πολλές έντονες συζητήσεις. Με ένα κυρίαρχο ερώτημα: Γιατί να υποταχθώ; Γιατί να υπηρετήσω; Γιατί να ορίζει κάτι άλλο πέρα από εμένα την ελευθερία των αποφάσεών μου;
Από την πρώτη, κιόλας, πρόταση φαίνεται ξεκάθαρα πως μιλά για μια αλληλο-υποταγή, μια αμφίδρομη προσφορά, άρα η κοινή παραδοχή που θέλει μόνο τις γυναίκες υποταγμένες είναι ξεκάθαρα λανθασμένη. Μάλιστα για τους άνδρες θέτει υψηλά standarts παραλληλίζοντας την αγάπη που πρέπει να έχουν με την αγάπη του Χριστού για την εκκλησία. Μια αγάπη που καταλήγει στην αυτοθυσία Του για χάρη της. 

Πως όμως 13 απλοί άνθρωποι, πολλοί εκ των οποίων ψαράδες μιλούσαν για την πραγματική αγάπη με τέτοιο τρόπο ώστε να ξεκινήσει ένα κίνημα που κατέληξε να είναι η άρχουσα θρησκεία του δυτικού κόσμου; Οι 12 το βίωσαν αρχικά όταν ο πρώτος από αυτούς γονάτισε και έπλυνε τα πόδια τους. Μετά όμως Τον είδαν αθώο να τιμωρείτε με θάνατο και είδαν τον ένοχο στον ίδιο τους τον εαυτό. Κατάλαβαν, λοιπόν, και με θάρρος διακήρυξαν την πραγματική αγάπη, αυτή που θυσιάζεται για αυτόν που αγαπά, γιατί τη γνώρισαν! Έγιναν οι ίδιοι αποδέκτες της. Πως να μη φωνάξεις λοιπόν πως, όχι ένας απλός άνθρωπος, αλλά ο ίδιος ο Θεός μας αγάπησε με αγάπη τέλεια. Ήρθε ως άνθρωπος ανάμεσά μας για να μας δείξει πως είναι αυτή η αγάπη Του και το αποκορύφωμά της ήταν η σταύρωσή Του, η θυσία Του, ώστε η σχέση που είχαμε κάποτε να αποκατασταθεί  όταν δούμε και τον δική μας ενοχή νεκρή στον Σταυρό.  

Ναι, η ανθρώπινη καταπίεση και κυριαρχία είναι ότι χειρότερο επάνω στη γη. Δεν θα σταματήσω να αντιτίθεμαι σε αυτή. Το ίδιο και για το σεξισμό, το μισογυνισμό, τη καταπίεση. Αυτά όμως δεν έχουν καμία σχέση εδώ. Μπορεί να έχουν βέβαια σχέση με ανθρώπους που θέλουν να χρησιμοποιήσουν τη Βίβλο με τρόπο στρεβλό, για να επιβληθούν στους άλλους προς δικό τους όφελος. Ναι, όπως έχει ξαναγίνει. Εδώ όμως δεν μιλάμε για έλλειψη ελευθερίας. Μιλάμε για την απόκτησή της! Το απόσπασμα από τη Βίβλο σου λέει καθαρά τι είναι μια σχέση και σε ετοιμάζει για αυτή. Έτσι ώστε να είσαι ελεύθερος από τα δεσμά του εγωισμού σου ώστε να υποταχθείς στον άνθρωπο που αγαπάς και θες να υπηρετήσεις. Ελεύθερος να τον αποδεχθείς όπως είναι, με τις δικές του ανάγκες, ιδιαιτερότητες, προβλήματα αντί να ψάχνεις αυτόν που ταιριάζει απόλυτα στις δικές σου. (Όπως  θα έκανες δηλαδή με ένα άψυχο αυτοκίνητο ή μια οδοντόβουρτσα!) Ώστε και οι δύο να είστε ελεύθεροι να ζείτε ο ένας για τον άλλο και όχι ο καθένας για τον εαυτό του. Να είστε αγκαλιά και να είστε ένα, μαζί.
Γιατί η σχέση είναι σαν μια αγκαλιά. Την προσφέρει ο ένας στον άλλο για να την έχουν και η δύο μαζί. Διαφορετικά είσαι πιο μόνος από πριν,  μίλια μακριά από τον άλλο, κρατώντας το κενό.